STANISŁAW WYSPIAŃSKI
1869–1907
- 1869
- 15 stycznia w Krakowie urodził się Stanisław Wyspiański, pierwsze dziecko Franciszka i Marii z Rogowskich. Miało to miejsce w domu przy ulicy Krupniczej 14 (obecnie 26). 7 lutego – chrzest Stanisława Wyspiańskiego.
- 1875
- Umiera Tadeusz Wyspiański, młodszy brat Stanisława. Stanisław Wyspiański rozpoczyna naukę w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Męskim, mieszczącej się w pałacu Larischa. Kolegami Wyspiańskiego są Józef Mehoffer i Henryk Opieński, przyszły kompozytor.
- 1876
- 18 sierpnia umiera matka Stanisława Wyspiańskiego. Dalsza nauka w Szkole Ćwiczeń.
- 1879
- W marcu Stanisław Wyspiański kończy naukę w Szkole Ćwiczeń, we wrześniu rozpoczyna naukę w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, najstarszym gimnazjum polskim, zwanym dawniej Collegium Nowodworskiego.
- 1880
- Jesienią Stanisław Wyspiański przeprowadza się do domu wujostwa Stankiewiczów przy ul. Kopernika 1, przechodząc pod ich opiekę.
- 1884
- Stanisław Wyspiański wpisuje się jako słuchacz nadzwyczajny do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, na Oddziale Rysunku. Początki znajomości i przyjaźni z Lucjanem Rydlem.
- 1889
- W kwietniu prezydent miasta Krakowa przyznaje Stanisławowi Wyspiańskiemu stypendium Zubowskiego w wysokości 150 zł reńskich rocznie. Od 15 września do końca roku pracuje wraz z Janem Matejką przy nowej polichromii Kościoła Mariackiego w Krakowie pod kierownictwem Tadeusza Stryjeńskiego. Wykonuje liczne rysunki dokumentujące pracę nad polichromią oraz detale architektoniczne i rzeźbiarskie, m.in. odrysy figur i ornamentów z ołtarza Wita Stwosza. Zostaje przeniesiony na czwarty rok w Szkole Sztuk Pięknych i otrzymuje stypendium Wydziału Krajowego na studia zagraniczne. Występuje także w teatrze amatorskim w przedstawieniu *Nieśmiały* Paillerona, odtwarzając główną rolę.
- 1890
- Dalsze prace przy wykonywaniu polichromii w Kościele Mariackim. 1 marca Stanisław Wyspiański, za namową i przy pomocy Tadeusza Stryjeńskiego (wbrew zdaniu Jana Matejki), wyrusza w pierwszą podróż zagraniczną. Trasa prowadzi przez Wiedeń, Wenecję, Padwę, Weronę, Mantuę, Mediolan, Bazyleę, Como, Lucernę do Paryża. W drodze powrotnej zwiedza Niemcy, Wielkopolskę i Śląsk, gdzie poznaje niemieckie katedry romańskie i teatr wagnerowski. Powstają dwa wczesne autoportrety rysunkowe, w tym jeden w Pradze.
- 1891
- Prace nad projektami witraży do Kościoła Mariackiego w Krakowie. 11 maja Wyspiański wyjeżdża ponownie do Paryża. Tam żywo interesuje się teatrem. W lipcu wraz z Józefem Mehofferem rozpoczyna naukę malarstwa olejnego w prywatnej pracowni – Akademii Colarossi.
- 1892
- Kontynuacja pobytu w Paryżu. Wyspiański podejmuje próby literackie – powstaje dramatyczna trylogia Podzamcze – Wawel, Fantazja, Idea (niezachowana). Otrzymuje stypendium im. Matejki w wysokości 500 zł reńskich na dalsze kształcenie w malarstwie za granicą. 17 października powraca do Krakowa, a od 22 października do 8 listopada przebywa we Lwowie, kończąc projekt witraża Śluby Jana Kazimierza dla tamtejszej katedry.
- 1897
- Kontynuuje prace w kościele Św. Krzyża oraz nad witrażami w kościele Franciszkanów. Współzakłada Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Kończy dramat Legenda I oraz Meleager. Pracuje nad dramatem Protesilas i Laodamia. Na wystawie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Sukiennicach prezentuje 35 pasteli, które otrzymują pozytywną recenzję w „Nowej Reformie”. Kontynuuje studia nad roślinnością. Od września współpracuje z tygodnikiem Życie. 1 października wystawia we Lwowie m.in. kartony witrażowe do kościoła Franciszkanów i ilustracje do Iliady. Maluje obrazy: Skarby sezamu, Głowa Żyda, Portret Zenona Parviego oraz Żywioły – projekt dekoracji wnętrza kościoła Franciszkanów.
- 1898
- W pierwszych dniach lutego krótki pobyt w Warszawie z okazji wystawy konkursowej Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, na której pokazywał swoje projekty witraży. W kwietniu, w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, ukazuje się nakładem autora Legenda I – debiut literacki Wyspiańskiego. Wraz ze Stanisławem Przybyszewskim obejmuje redakcję Życia jako kierownik artystyczny pisma. W numerach 45 (26 listopada) i 46 (3 grudnia) ukazuje się drukiem Warszawianka. 26 listopada ma miejsce premiera Warszawianki w Teatrze Krakowskim, za dyrekcji Tadeusza Pawlikowskiego. To pierwsze teatralne wystawienie sztuki Wyspiańskiego – reżyserował i grał rolę Starego Wiarusa Ludwik Solski. Powstają obrazy: Chochoły (1898–1899) oraz Portret Kazimierza Lewandowskiego. Ukazuje się drukiem dramat Meleager.
- 1899
- Dramat Lelewel, dedykowany dyrektorowi Pawlikowskiemu, wystawiony zostaje 20 maja w Teatrze Krakowskim. W Przeglądzie Polskim oraz jako osobna odbitka ukazuje się tragedia Protesilas i Laodamia. W Życiu opublikowana zostaje tragedia Klątwa, także wydana osobno w formie książkowej. Powstaje Portret Jerzego Żuławskiego.
- 1900
- Praca nad dramatem Noc Listopadowa (scena pożegnania Demeter z Korą) oraz dramatem Legion. Powstają pierwsze szkice witraży wawelskich. Publikacja rapsodu Kazimierz Wielki w dodatku do Czasu, oraz rapsodu Bolesław Śmiały w Krytyce. 18 września ślub z Teofilą Spytkówną, służącą u ciotki Stankiewiczowej. 20 listopada ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną w Kościele Mariackim w Krakowie, po którym odbywają się weselne uroczystości w dworku Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach. Powstaje obraz Główka Helenki.
- 1902
- Praca nad Wyzwoleniem (akt III). Powstają rapsody: Piast, Święty Stanisław, Henryk Pobożny pod Legnicą, fragment Wernyhory. Publikacja pierwszych fragmentów Nocy Listopadowej w czasopismach Krytyka i Czas. Wyspiański zostaje mianowany docentem na Wydziale Sztuki Dekoracyjnej i Kościelnej Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Projekt witraża z Błogosławioną Salomeą dla kościoła Franciszkanów. Praca nad witrażem Kazimierz Wielki dla katedry wawelskiej oraz nad dramatami Wyzwolenie i Noc Listopadowa. Obrazy: Autoportret, Portret żony, Dziewczynka z dzbankiem.
- 1903
- 10 stycznia ukazuje się w druku Wyzwolenie. 28 lutego jego premiera w teatrze krakowskim z udziałem Stanisławy Wysockiej (Muza), w roli Konrada wystąpił Andrzej Mielewski. 25 kwietnia premiera Protesilasa i Laodamii z udziałem Heleny Modrzejewskiej. 7 maja premiera Bolesława Śmiałego w reżyserii Wyspiańskiego, z jego scenografią i kostiumami. Krasawicę grała Władysława Ordonówna. 25 czerwca dramat ukazuje się w druku. Powstaje dramat Achilleis. Jesienią następuje dalsze pogorszenie stanu zdrowia artysty. Kontynuuje prace nad Akropolis i Nocą Listopadową. 22 grudnia druk Achilleis. Obraz: Portret Władysławy Ordonówny w roli Krasawicy.
- 1904
- 26 stycznia premiera Legendy II w teatrze lwowskim. 29 marca druk Akropolis, a 6 maja Legendy II. Prace nad dekoracją Domu Towarzystwa Lekarskiego przy ul. Reja w Krakowie – m.in. balustrada z motywem liści kasztanowca w klatce schodowej. Projekt i urządzenie Świetlicy Towarzystwa Sztuki. Projekty mebli dla Tadeusza Żeleńskiego. Rozpoczyna dramat Weimar 1829 pisany po niemiecku. Prace nad dramatem Skałka. Po opuszczeniu Wawelu przez austriackie wojsko, wraz z Władysławem Ekielskim opracowuje plan wawelskiej Akropolis, przewidujący odbudowę gotyckich kościołów i budowę nowych gmachów: Polskiego Sejmu, Muzeum Narodowego, Akademii Umiejętności, Pałacu Biskupiego i Teatru Greckiego. Praca nad Powrotem Odysa i studium o Hamlecie. Obrazy: Autoportret z żoną, Portret żony z synkiem. Rysunki do Legendy, Lalki Bolesławskie, Śpiący Staś.
- 1906
- Publikuje przekład piątego aktu dramatu Woltera Zaira w dzienniku Nowa Reforma. Pracuje nad dramatem Skałka. Otrzymuje nagrodę Akademii Umiejętności za cykl pejzaży z widokiem na Kopiec Kościuszki. W lipcu przenosi się z Krakowa do własnego domu we wsi Węgrzce. Wystawia Wesele w Łodzi i Warszawie (akt I i fragmenty aktu II). Na wystawie w Wiedniu prezentuje projekt witraża Kazimierz Wielki. Otrzymuje nominację na profesora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
- 1907
- Publikuje dramat Zygmunt August w czasopismach Przegląd Powszechny i Krytyka. W marcu wychodzą drukiem: dramat Powrót Odysa i przekład Cyda. Ukazuje się także drukowana tragedia Sędziowie. Latem następuje chwilowa poprawa stanu zdrowia. Wyspiański niszczy część dorobku artystycznego, m.in. szkice do witraży wawelskich. 26 października, niedługo przed śmiercią, ma miejsce premiera Cyda Corneille’a w jego tłumaczeniu – w teatrze krakowskim. W roli Infantki występuje Irena Solska.
- 28 listopada 1907
- Stanisław Wyspiański umiera w prywatnej lecznicy prof. Maksymiliana Rutkowskiego w Krakowie, przy ul. Siemiradzkiego. Trumna z ciałem wystawiona zostaje w krypcie kościoła Pijarów. 2 grudnia odbywa się pogrzeb w Kościele Mariackim i złożenie trumny w Krypcie Zasłużonych na Skałce.
