STANISŁAW WYSPIAŃSKI
1869-1907
1869 - 15 stycznia w Krakowie urodził się Stanisław Wyspiański, pierwsze dziecko Franciszka i Marii z Rogowskich. Miało to miejsce w domu
przy ulicy Krupniczej 14 (obecnie 26). 7 lutego - chrzest Stanisława Wyspiańskiego.
1875 - Umiera Tadeusz Wyspiański, młodszy brat Stanisława. Stanisław Wyspiański rozpoczyna naukę w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium
Nauczycielskim Męskim, mieszczącej się w pałacu Larischa. Kolegami Wyspiańskiego są Józef Mehoffer i Henryk Opieński, przyszły
kompozytor.
1876 - 18 sierpnia umiera matka Stanisława Wyspiańskiego. Dalsza nauka w Szkole Ćwiczeń.
1879 - W marcu Stanisław Wyspiański kończy naukę w Szkole Ćwiczeń, we wrześniu rozpoczyna naukę w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie,
najstarszym gimnazjum polskim zwanym dawniej Collegium Nowodworskiego.
1880 - W jesieni Stanisław Wyspiański przeprowadza się do domu wujostwa Stankiewiczów przy ul. Kopernika 1, przechodząc pod ich opiekę.
1884 - Stanisław Wyspiański wpisuje się jako słuchacz nadzwyczajny do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, na Oddziale Rysunku. Początki
znajomości i przyjaźni z Lucjanem Rydlem.
1887 - Złożenie egzaminów maturalnych. Podróż
artystyczna po Galicji Wschodniej. Podróż
przyniosła dużą liczbę rysunków, który zdobyły
uznanie Jana Matejki. W październiku
Wyspiański rozpoczyna studia w Szkole Sztuk
Pięknych - Oddział Rysunku
- oraz równocześnie na Uniwersytecie
Jagiellońskim - Wydział Filozoficzny
- słuchając wykładów z historii sztuki, historii
Wielkiej Rewolucji Francuskiej, historii Polski,
Rzymu i Niemiec oraz wykładów o Dantem;
uczestniczy też w pracach uniwersyteckiego
Kółka Estetyków.
1889 - W kwietniu prezydent miasta Krakowa przyznaje Stanisławowi Wyspiańskiemu stypendium Zubowskiego w wysokości 150 zł reńskich
na rok. Od 15 września do końca roku Stanisław Wyspiański pracuje wraz z Janem Matejką przy wykonaniu nowej polichromii Kościoła
Mariackiego w Krakowie. Kierownikiem robót jest Tadeusz Stryjeński. Liczne rysunki ukazujące m. in. pracę przy wykonywaniu
polichromii oraz detale architektoniczne i rzeźbiarskie kościoła, m. in. odrysy figur i ornamentów z ołtarza Wita Stwosza. Przeniesienie
Wyspiańskiego na czwarty rok w Szkole Sztuk Pięknych i przyznanie mu stypendium Wydziału Krajowego na studia za granicą.
Występy w teatrze amatorskim w przedstawieniu Paillerona Nieśmiały, w którym odtwarza główną rolę.
1890 - Dalsze prace przy wykonywaniu polichromii w Kościele Mariackim. 1 marca wyjeżdża Wyspiański - za namową i przy pomocy
Tadeusza Stryjeńskiego, a wbrew zdaniu Matejki - w pierwszą podróż zagraniczną. Wiedzie ona przez Wiedeń, Wenecję, Padwę,
Weronę, Mantuę, Mediolan, Bazyleę, Como, Lucernę do Paryża. Powrót przez Niemcy, Wielkopolskę i Śląsk (zwiedza niemieckie
katedry romańskie; styka się tutaj z teatrem wagnerowskim). Dwa wczesne autoportrety rysunkowe (jeden powstał w Pradze).
1891 - Praca nad projektami witraży dla Kościoła Mariackiego w Krakowie. 11 maja Stanisław Wyspiański wyjeżdża ponownie do Paryża.
Tu żywo interesuje się teatrem. W lipcu Wyspiański i Mehoffer rozpoczynają studia w zakresie malarstwa olejnego w prywatnej
pracowni tzn. Akademii Colarossi.
1892 - Pobyt w Paryżu. Próby literackie - trylogia dramatyczna Podzamcze - Wawel, Fantazja, Idea. Teksty te nie dochowały się. Stanisław
Wyspiański otrzymuje stypendium im. Matejki na kształcenie się w malarstwie za granicą, w wysokości 500 zł reńskich.
17 października powrót do Krakowa. Od 22 października do 8 listopada pobyt we Lwowie w związku z zakończeniem prac
nad projektem witraża Śluby Jana Kazimierza dla tamtejszej katedry.
1893 - 10 lutego ponowny przyjazd do Paryża. Dramat - libretto operowe Daniel (lipiec).
Pierwsza wersja Warszawianki (sierpień). Scena dramatyczna Królowa Korony
Polskiej (listopad). Wyjazd do Lwowa z kartonami witrażowymi dla katedry i ich
pokaz w sali Politechniki Lwowskiej. Obrazy: Dziewczynka gasząca świecę,
Chłopiec z kwiatem. Rysunek Annah (modelka Gauguina).
1894 - 17 marca czwarty już wyjazd do Paryża. Zamieszkuje w pracowni Paula Gauguina
przy Avenue de Maine. Praca nad dramatem Meleager. Przed 1 listopada powrót
do Krakowa. Obrazy: Planty o świcie, Planty w nocy, Weranda. Polonia - projekt
witraża dla katedry we Lwowie. Portret Lucjana Rydla, Śmierć matki.
1896 - Początek prac w kościele Franciszkanów. Dalsze prace nad witrażami
dominikańskimi. Ćwiczenia rzeźbiarskie. Szkice dekoracji kościoła w Bieczu.
W maju i w czerwcu częste wycieczki po okolicach Krakowa - Bielany, Panieńskie
Skały, Krzemionki, Przegorzały, Zabierzów, Kalwaria - liczne studia i rysunki
kwiatów i roślin - tzw. Zielnik. Początek pracy nad dramatem Legenda. Rysunki
do Iliady Homera. Wyspiański otrzymuje zamówienie na szkic polichromii kościoła
św. Krzyża w Krakowie; okazuje się nieaktualne w związku z odkryciem - podczas
prac restauratorskich - oryginalnej polichromii z XVI w. Prace w tym kościele. Kopie
oryginalnej polichromii.
1897 - Dalsze prace w kościele Św. Krzyża. Praca nad witrażami do kościoła Franciszkanów w Krakowie. Wyspiański jest współzałożycielem
Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Ukończenie Legendy I . Ukończenie dramatu Meleager. Praca nad dramatem
Protesilas i Laodamia. Wyspiański pokazuje na wystawie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Sukiennicach 35 swoich pasteli.
Pozytywna recenzja w "Nowej Reformie". Dalsze studia roślin. We wrześniu początek współpracy z tygodnikiem Życie. 1 października
na wystawie Towarzystwa Sztuka we Lwowie Wyspiański wystawia m. in. kartony witrażowe do kościoła Franciszkanów w Krakowie
oraz ilustracje do Iliady. Obrazy: Skarby sezamu, Głowa Żyda, Portret Zenona Parviego, Żywioły - projekt dekoracji kościoła
Franciszkanów w Krakowie.
1898 - W pierwszych dniach lutego krótki pobyt w Warszawie z okazji wystawy konkursowej Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, na której
pokazywał swoje projekty witraży. W kwietniu w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego ukazuje się nakładem autora Legenda I
stanowiąca debiut literacki Wyspiańskiego. Wyspiański wraz ze Stanisławem Przybyszewskim obejmuje redakcję Życia jako kierownik
artystyczny tego pisma. W Życiu - numery 45 z 26 listopada i 46 z 3 grudnia - ukazuje się drukiem Warszawianka. 26 listopada
premiera Warszawianki w teatrze krakowskim za dyrekcji Tadeusza Pawlikowskiego. Jest to pierwsze wystawienie teatralne sztuki
Wyspiańskiego. Reżyserował i grał rolę Starego Wiarusa Ludwik Solski. Obrazy: Chochoły (1898 -1899), Portret Kazimierza
Lewandowskiego. Ukazuje się drukiem dramat Meleager.
1899 - Dramat Lelewel dedykowany dyrektorowi Pawlikowskiemu wystawiony 20 maja w teatrze krakowskim. W Przeglądzie Polskim
i w osobnej odbitce ukazuje się tragedia Protesilas i Leodamia. W Życiu publikacja tragedii Klątwa; także osobna odbitka książkowa.
Obraz: Portret Jerzego Żuławskiego.
1900 - Praca nad dramatem Noc Listopadowa (scena pożegnania Demeter z Korą). Pierwsze szkice witraży wawelskich. Dramat Legion.
Publikacja rapsodu Kazimierz Wielki w dodatku do Czasu. Publikacja rapsodu Bolesław Śmiały w Krytyce. 18 września ślub z Teofilą
Spytkówną, służącą u ciotki Stankiewiczowej. 20 listopada w Kościele Mariackim w Krakowie ślub Lucjana Rydla z Jadwigą
Mikołajczykówną i weselne uroczystości w dworku Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach. Obraz: Główka Helenki.
1901 - Praca nad Weselem. 16 marca premiera
Wesela w teatrze krakowskim. Na przełomie
kwietnia i maja ukazuje się w Drukarni
Uniwersytetu Jagiellońskiego - nakładem
własnym autora - Wesele. 31 października
inscenizacja Dziadów Adama Mickiewicza
w teatrze krakowskim. 10 listopada umiera
Franciszek Wyspiański, ojciec artysty.
1902 - Praca nad Wyzwoleniem (3 akt). Rapsody: Piast, Święty Stanisław, Henryk Pobożny pod Legnicą, fragment Wernyhory. Publikacja
pierwszych fragmentów Nocy Listopadowej w czasopismach Krytyka i Czas. Wyspiański zostaje mianowany docentem na wydziale
sztuki dekoracyjnej i kościelnej Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Projekt witraża z przedstawieniem Bł. Salomei dla kościoła
Franciszkanów w Krakowie. Praca nad witrażem Kazimierz Wielki dla katedry na Wawelu. Praca nad dramatami Wyzwolenie
i Noc Listopadowa. Obrazy: Autoportret, Portret żony, Dziewczynka z dzbankiem.
1903 - 10 stycznia ukazuje się w druku Wyzwolenie. 28 lutego premiera Wyzwolenia na scenie teatru krakowskiego z udziałem Stanisławy
Wysockiej (Muza). Konrada grał Andrzej Mielewski. 25 kwietnia premiera dramatu Protesilas i Laodamia w teatrze krakowskim
z udziałem Heleny Modrzejewskiej. 7 maja premiera Bolesława Śmiałego w teatrze krakowskim w inscenizacji Wyspiańskiego
i w zaprojektowanych przez niego dekoracjach i kostiumach. Rolę Krasawicy odtwarzała Władysława Ordonówna. 25 czerwca
ukazuje się w druku dramat Bolesław Śmiały. Praca nad dramatem Achilleis. W jesieni dalsze pogorszenie się stanu zdrowia. Praca
nad dramatami Akropolis i Noc Listopadowa. 22 grudnia ukazuje się w druku dramat Achilleis. Obraz: Portret Władysławy Ordonówny
w roli Krasawicy.
1904 - 26 stycznia premiera Legendy II w teatrze lwowskim. 29 marca ukazuje się w druku dramat Akropolis. 6 maja ukazuje się w druku
dramat Legenda II. Prace przy dekoracji Domu Towarzystwa Lekarskiego przy ul. Reja w Krakowie - m. in. balustrada z motywem liści
kasztanowca w klatce schodowej. Urządzenie Świetlicy Towarzystwa Sztuki. Projekty mebli dla Tadeusza Żeleńskiego. Praca nad
dramatem Weimar 1829 pisanym po niemiecku. Prace nad dramatem Skałka. Po opuszczeniu Wawelu przez austriackie władze
wojskowe Wyspiański opracowuje wraz z architektem Władysławem Ekielskim plan zabudowy wzgórza wawelskiego, tzn. wawelską
Akropolis. Projektowano tam m.in. odbudowanie zburzonych gotyckich kościołów i wzniesienie nowych gmachów, m.in. Polskiego
Sejmu, Muzeum Narodowego, Akademii Umiejętności, Pałacu Biskupiego i Teatru Greckiego. Praca nad dramatem Powrót Odysa.
Praca nad studium o Hamlecie. Obrazy: Autoportret z żoną, Portret żony z synkiem. Rysunki do Legendy, Lalki Bolesławskie, Śpiący
Staś.
1905 - Zgłoszenie rezygnacji z docentury w Akademii
Sztuk Pięknych w Krakowie. W lutym
Wyspiański spotyka się z Józefem Piłsudskim.
W marcu ukazuje się studium o Hamlecie
dedykowane Autorom Polskim. Wyspiański
zostaje radnym miejskim z listy Komitetu
Demokratycznego Polskiego. Zakończenie
prac nad dekoracją Domu Towarzystwa
Lekarskiego - witraż Apollo, balustrada
z motywem liści kasztanowca. Dalsze
pogarszanie się stanu zdrowia.
Obrazy: Krajobraz z Rudawą, Macierzyństwo,
Portret Józefa Feldmana, cykl pejzaży Widok
na Kopiec Kościuszki.
1906 - Przekład piątego aktu dramatu Woltera Zaira opublikowany w dzienniku Nowa Reforma. Praca nad dramatem Skałka. Krakowska
Akademia Umiejętności przyznaje Wyspiańskiemu nagrodę za cykl pejzaży z widokiem na Kopiec Kościuszki. W lipcu Wyspiański
przenosi się z Krakowa do zakupionego przez siebie domu we wsi Węgrze. Przedstawienia Wesela w Łodzi i Warszawie (akt I
i fragmenty aktu II). Na wystawie w Wiedniu pokaz projektu witraża Kazimierz Wielki. Wyspiański otrzymuje nominację na profesora
Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
1907 - Publikacja dramatu Zygmunt August w czasopismach Przegląd Powszechny i Krytyka. W marcu ukazują się w druku: dramat Powrót
Odysa - nakładem autora - i przekład Cyda. Ukazuje się w druku - nakładem autora - tragedia Sędziowie. W lecie nieoczekiwana
poprawa stanu zdrowia. Wyspiański niszczy część swego dorobku artystycznego, m.in. Szkice rysunkowe do witraży wawelskich.
Na niedługo przed śmiercią Wyspiańskiego - 26 października - premiera Cyda Corneille'a - Wyspiańskiego w teatrze krakowskim.
W roli Infantki wystąpiła Irena Solska.
28 listopada Stanisław Wyspiański umiera w prywatnej lecznicy prof. Maksymiliana Rutkowskiego w Krakowie, przy ul. Siemiradzkiego. Wystawienie trumny z ciałem Wyspiańskiego w krypcie kościoła Pijarów. 2 grudnia pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego w Kościele Mariackim i złożenie trumny w Krypcie Zasłużonych na Skałce.
